search

 آیین نامه ها و استاندارد های متعددی برای ارزیابی لرزه ای سازه ها و تجهیزات صنعت نفت استفاده می شوند . برخی از این آیین نامه ها برای طراحی ساختمان ها تدوین شده اند و فاقد توصیه های کافی و جامع برای طراحی دقیق سازه ها و تجهیزات موجود در صنعت نفت ، ناگزیر به تفسیر قضاوت فردی از آیین نامه های موجود می باشند .

طراحی سازه های ساختمانی ضروری ، سازه های غیر ساختمانی و تجهیزات صنعت نفت می تواند با دو روش " تنش مجاز " و " مقاومت " انجام گیرد . اعضای این سازه ها باید دارای ویژگی لازم در برابر بحرانی ترین ترکیب های بارگزاری و نیز بارگزاری شامل ضریب اضافه مقاومت باشند .

بنا به نوع سازه از یک یا دو یا سطح خطر برای طراحی سازه ها و تجهیزات صنعت نفت استفاده می شود . سازه باید در برابر سطح خطر موردنظر طبق ضوابط طراحی شود . 

در تهیه ی طیف های حاصل از هر سطح خطر ، اثر عدم قطعیت در پارامتر های شناخت زمین لرزه - نظیر موقعیت جغرافیایی کانون زلزله ، ژرفای کانونی ، نرخ جابجایی گسلش ، جهت ها و نرخ انتشار گسیختگی و خصوصیات مکانیکی محیط چشمه ی لرزه زا  - باید لحاظ شود .

كشور ايران در منطقه اي از جهان با خطر نسبي زلزله قابل توجه قرار گرفته است. بر اين اساس توجه به عملكرد لرزه اي سازه ها و تاسيسات مختلف از اهميت بسزايي برخوردار است. وجود منابع متعدد نفت و گاز در كشور موجب گسترش مجتمع ها و تاسيسات مرتبط با صنايع نفت، گاز و پتروشيمي شده است كه تراكم بسياري از اين تاسيسات در مناطق لرزه خيز سبب افزايش اهميت بررسي عملكرد لرزه اي سازه ها و تجهيزات موجود در اين مجتمع ها شده است.

اين در حالي است كه آسيب هاي وارده بر سازه ها و تاسيسات صنعت نفت، محدود به خسارت هاي مستقيم فيزيكي نمي شود و تبعات گسترده غيرمستقيمي چون خسارت هاي اقتصادي ناشي از وقفه در عمليات، انفجار و آتش سوزي و آلودگي هاي زيست محيطي را نيز در بر خواهد داشت. بر اين اساس توجه ويژه به عملكرد لرزه اي سازه ها و تاسيسات صنعت نفت امري ضروري به شمار ميرود.

عملكرد لرزه اي سازه و تاسيسات از دو جنبه طراحي سازه هاي جديد و ارزيابي آسيب پذيري و بهسازي لرزه اي سازه هاي موجود قابل بررسي است. سازه ها و تاسيسات مربوط به صنعت نفت از لحاظ تنوع عملكرد، سيستم باربري و رفتار لرزه اي، قابل مقايسه با سازه هاي ساختماني نيستند. بر اين اساس استفاده از آيين نامه ها و ضوابط ساختماني متداول طراحي به منظور ارزيابي آسيب پذيري لرزه اي سازه- ها و تاسيسات موجود كافي نميباشد. از اين رو امور فني و مهندسي زلزله معاونت مهندسي و نظارت بر طرح هاي وزارت نفت، توسعه راهنماها، دستورالعملها و آيين نامه هاي طراحي و ارزيابي لرزه اي تاسيسات صنعت نفت را در دستور كار خود قرار داده است.

آيين نامه ها، استانداردها و مشخصات فني وابسته

- آيين نامه UBC

- آيين نامه NBC

- آيين نامه SBC

- استاندارد 650 API ،مخازن فولادي جوش شده نفت

- دستنامه ساختمان هاي فولادي AISC ،طراحي به روش تنش مجاز

- دستنامه ساختمان هاي فولادي AISC ،طراحي به روش LRFD

- آيين نامه طراحي سازه هاي بتن مسلح، 318 ACI

- آيين نامه طراحي ساختمانه اي بنايي، 530 ACI

- حداقل بار طراحي ساختمان ها و ساير سازه ها،7-ASCE

- آيين نامه بويلرها و مخازن تحت فشار، ASME

- آيين نامه لوله هاي پالايشگاه هاي نفتي و واحدهاي شيميايي، 3.B31 A

طراحي لرزه اي مناسب با درنظرگرفتن مسايل زير امكان پذير است:

الف: تعيين كليه خطرات لرزه اي محتمل براي ساختگاه

ب: تعريف اهداف عملكرد براي سازه ها و تجهيزات مختلف براساس كاربرد آنها

ج: توسعه مباني طراحي براي رسيدن به اهداف عملكرد لرزه اي در نظر گرفته شده براي اين تاسيسات

د: اطمينان از اينكه طراحي و اجرا با مباني ذكرشده دربند "ج" سازگار باشد.

ملاحظات ارزيابي آسيب پذيري لرزه اي سازه هاي موجود

روش ها و ملاك هاي پذيرش ارزيابي تاسيسات موجود، در مقايسه با روش ها و معيارهاي طراحي تاسيسات جديد از تنوع بيشتري برخوردار است. اين روش ها و معيارهاي پذيرش، بستگي به اهداف ارزيابي و خواسته هاي كارفرمايان دارد. ملاحظات كليدي در زمينه ارزيابي تاسيسات موجود عبارتند از:

الف: معيارهاي پذيرش (حدود تنش و يا تغيير شكل) بسته به هدف ارزيابي ممكن است كمتر و يا بيشتر از معيارهاي پذيرش طراحي باشند.

ب: ممكن است با توجه به عملكرد تجهيزات و اندركنش بخشهاي مختلف، كنترل معيارهاي پذيرش ديگري نيز لازم باشد.

ج: بارهاي وارد بر سازه هاي موجود ممكن است در طول زمان تغيير كند، لذا در زمان ارزيابي بايد بارهاي واقعي را در نظر گرفت.

د: هرگونه تغيير در حوزه عملكرد (وزن، شرايط بهره برداري و غيره) ميتواند در ارزيابي موثر باشد و بايد ثبت شود. همچنين هر عاملي كه ممكن است بر عملكرد سيستم تاثير بگذارد، اعم از سازه اي و بهره برداري، را بايد در نظر گرفت.

ه: طول عمر باقيمانده تاسيسات يك عامل مهم در ارزيابي است و بايد در نظر گرفته شود.

و: در ارزيابي تاسيسات موجود بايد مشخصات واقعي مصالح در نظر گرفته شوند.

ز: اطلاعات به دست آمده از بازرسي هاي ميداني، مانند آسيب هاي وارده بر اعضاي سازه اي (مثل خوردگي فلزات و ترك بتن) بايد ثبت شوند.

در مجموع براي ارزيابي دقيق از عملكرد سازه يا سيستم لازم است برآورد دقيقي از سازه و مشخصات مصالح، انجام داده شود.

طبقه بندي براساس كاربري

در روند انجام طراحي و يا ارزيابي آسيب پذيري لرزه اي، سازه ها و تجهيزات موجود در صنعت نفت به سه گروه تقسيم بندي ميشوند:

- عمومي

- خطرزا

- حياتي

گروه عمومي شامل سازه ها و تجهيزاتي است كه در دو گروه ديگر قرار نميگيرند. سازه ها و تجهيزات اين گروه را ميتوان به دو زيرمجموعه عادي و ويژه طبقهبندي كرد. سازه ها و تجهيزات گروه عادي بايد براي حداقل بارهاي زلزله تعريف شده در آيين نامه ها و اين راهنما طرح شوند.

سازه ها و تجهيزات گروه ويژه ممكن است براي حفظ سرمايه كارفرمايان، براساس نيازهاي طراحي بالاتري طراحي شوند.

گروه خطرزا شامل سازه ها و تجهيزاتي است كه مواد خطرناك را نگهداري ميكنند. اين دسته از سازه ها و تجهيزات بايد به منظور تامين قابليت حفظ مواد خطرناك طراحي شوند و نيازي به حفظ قابليت عملكرد آنها فراتر از حفظ محتويات نيست. رفتار اين سازه ها و تجهيزات درصورت آسيب ديدگي بايد به گونه اي باشد كه موجب رها شدن مواد خطرناك در محيط زيست نشود.

گروه حياتي شامل سازه ها و تجهيزاتي است كه براي عمليات اضطراري پس از وقوع زلزله لازم ميباشند. براين اساس سازه ها و تجهيزات اين گروه بايد به گونه اي رفتار كنند كه پس از زلزله بتوانند قابليت بهره برداري خود را حفظ كنند. در حالت كلي براي سازه هاي اين گروه مقادير تنش ها و تغييرمكانها بايد به گونه اي محدود شوند كه متضمن عملكرد بيوقفه سازه ها و تجهيزات پس از وقوع زلزله باشند.

 هدف از ارزيابي آسيب پذيري و بهسازي لرزه اي سامانه برق رساني، آگاهي از ميزان ايمني لرزه اي و سپس كاهش عواقب ناشي از اثر زلزله بر اين سامانه و مؤلفه هاي آن مي باشد. حفظ يكپارچگي و تداوم عملكرد ايمن اين سامانه، باعث حصول اطمينان از عدم خطرپذيري و ريسك  غير قابل پذيرش براي جان افراد، دارايي هاي آن ها و محيط زيست مي باشد.

اهدافاصلي تهيه اين راهنما عبارتند از:

- تعريف و تعيين معيارهاي كلي ارزيابي آسيب پذيري لرزه اي سامانه برق رساني موجود كه به صورت يكنواخت و هماهنگ در سراسر كشور مورد استفاده قرار گيرد.

- معرفي راهكارهاي بهسازي لرزه اي مؤلفه هاي سامانه برق رساني جهت مديريت كاهش خطر و شرايط اضطراري و بحراني احتمالي.

مؤلفه هاي هدف

مؤلفه هاي هدف در اين راهنما به دو قسمت اساسي تقسيم مي شوند:

مؤلفه هاي ايستگاهي شامل ساختمان ها، سازه هاي غير ساختماني، تجهيزات و اجزاي غير سازه اي در نيروگاه ها و پست ها.

مؤلفه هاي خطي (خطوط انتقال برق) و شبكه اي (توزيع برق). 

مؤلفه هايي از سامانه برق رساني براي ارزيابي و بهسازي لرزه اي مورد بررسي قرار گرفته اند.

رويكردهاي ارزيابي لرزه اي

 مرحله اول پيش ارزيابي است كه در آن با بررسي سريع وضعيت شريان حياتي، ضمن تعيين نياز يا عدم نياز به ارزيابي، سطح مطالعات نيز مشخص مي شود.

 پيش ارزيابي

بهره بردار يا مسئول سامانه بايد همواره آگاهي و اطمينان كافي از ايمني و عملكرد لرزه اي مناسب تأسيسات خود داشته باشد. در غير اين صورت درخواست ارزيابي عملكرد تأسيسات برق ارائه مي شود. سطح و جزئيات مورد نياز در ارزيابي، بستگي به ميزان آگاهي مورد نياز درخواست كننده دارد.

پيش از شروع ارزيابي، مرحله پيش ارزيابي با اهداف ذيل صورت مي پذيرد كه مي تواند توسط مهندسين بهره بردار يا مسئول نيز انجام شود:

- شناسايي شدت خطر، عملكرد لرزه اي و ارزيابي آسيب پذيري كلي

- حصول اطمينان از در دسترس بودن منابع و تخصص هاي كافي و مناسب جهت ارزيابي

- تعيين سطح مطالعات مناسب بر اساس درخواست و منابع موجود و زمان بندي.

درخواست ارزيابي

درخواست ارزيابي مي تواند داراي يكي از سه رويكرد زير باشد:

- رويكرد فني (عمدتاً با هدف ارتقاي ايمني با انجام عمليات بهسازي)

- رويكرد مالي (عمدتاً با هدف برنامه ريزي بودجه و يا برآورد خسارات، بازيابي و ريسك سرمايه اي) 

- رويكرد مديريتي (عمدتاً با اهدافي از قبيل برنامه ريزي مديريت بحران، برنامه ريزي اقدامات فوري و اضطراري ، برنامه ريزي افزايش ايمني با روش هاي نرم افزاري يا غير بهسازي و مديريت ريسك)

مؤلفه هايي كه بايد در ارزيابي در نظر گرفته شوند، تا حد زيادي به درخواست و عملكرد هدف بستگي دارند. بر اين اساس، كارفرما بايد تصميم بگيرد كه كدام يك از مؤلفه ها مي بايد مورد ارزيابي قرار گيرد.

قابليت اطمينان در اين دستورالعمل بر حسب ميزان قطع خدمت رساني و مدت زمان قطع برق اندازه گيري مي شود. ممكن است اين درخواست براي كل شبكه مطرح نشود و بر اساس اولويت هاي مديريت بحران ارائه گردد. در اين حالت محاسبه قابليت اطمينان خدمت رساني با اولويت مشتركين مهم تر كه در زمان بحران نقش بيشتري در كنترل و مديريت بحران دارند آغاز مي شود.

 روند بهسازي لرزه اي سازه ها و تجهيزات يك روش آزمون و خطا است و پس از محرز شدن آسيب پذيري سازه و بر اساس مراحل زير صورت مي گيرد:

1- انتخاب روش هاي بهسازي بر اساس مد خرابي تجهيزات، سازه ها و عملكرد مورد نياز آن ها

2- اعمال تغييرات ناشي از هر يك از روش هاي بهسازي در مدل سازه اي و بررسي مجدد آسيب پذيري تا حصول عملكرد مناسب مورد نظر 

3- مقايسه روش هاي بهسازي قابل قبول بر اساس شاخص هاي هزينه، زمان و سهولت اجرايي به صورت مهندسي ارزش، اولويت بندي روش هاي بهسازي هر سازه و تجهيزات 

4-اولويت بندي بهسازي لرزه اي مؤلفه هاي سامانه برق رسانی

روش هاي كاهش عواقب لرزه اي سازه ها و تجهيزات را مي توان به طور كلي به دو دسته تقسيم نمود:

روش هاي سخت افزاري به صورت بهسازي و اصلاح سازه اي و در نهايت نوسازي

روش هاي نرم افزاري به صورت تغيير برنامه بهره برداري، تغيير سطح عملكرد مورد انتظار و افزايش ايمني و كاهش احتمال وقوع حوادث ثانويه

روش بهسازي لرزه اي بستگي به مد خرابي غالب سازه يا تجهيز دارد. بنابراين انتخاب روش بهسازي مناسب، ارتباط مستقيم به اعتبار نتايج ارزيابي آسيب پذيري دارد. در اين مطالعات بايد مد خرابي و ميزان آسيب در آن به طور كامل مشخص شود. البته بسته به سطح خطر، مد خرابي مي تواند متفاوت باشد كه اين مسأله بايد در انتخاب روش بهسازي مد نظر قرار گيرد تا بتوان كليه مدهاي خرابي محتمل را با انجام عمليات بهسازي متناسب با آن كنترل نمود.

در بررسي مدهاي خرابي و ارائه روش هاي بهسازي كليه مدهاي آسيب اوليه و ثانويه بايد مد نظر قرار گيرد. مدهاي آسيب ثانويه شامل تغيير شكلهاي دائم زمين، آتش سوزي، انفجار، اندركنش، برخورد سازه ها، فروريختن آوار خرابي ساير مؤلفه ها روي آن ها و موارد ديگر مي باشد. 

 سامانه هاي آب رساني، نقش حياتي براي حفظ زندگي داشته و به نيازهاي مهمي مانند آشاميدن، بهداشت و تغذيه پاسخ مي دهند.
زلزله از جمله خطرات طبيعي است كه مي تواند به اين سامانه ها آسيب رسانده و باعث قطع جريان آب و ايجاد حوادث ثانويه مانند سيلاب، آب گرفتگي، خرابي ساختمان ها و نشست زمين شود.
در صورت عدم آگاهي از ميزان آسيب پذيري براي تأمين مقاومت و ايمني لازم و عدم انجام بهسازي لرزه اي كافي، عواقب و خسارات ناشي از زلزله افزايش يافته و با عدم توانايي مهار مناسب شرايط اضطراري مي تواند منجر به رويداد فاجعه و بروز شرايط بحراني گردد.

 هدف از ارزيابي آسيب پذيري و بهسازي لرزه اي سامانه آب رساني شهري، آگاهي از ميزان ايمني لرزه اي و كاهش عواقب ناشي از اثر زلزله بر اين سامانه و مؤلفه هاي آن مي باشد.
حفظ يكپارچگي و تداوم عملكرد ايمن سامانه آب شهري از اين طريق، باعث حصول اطمينان از عدم خطرپذيري و ريسك غيرقابل پذيرش براي جان افراد، دارايي آن ها و محيط زيست مي باشد.
ارزيابي آسيب پذيري و بهسازي لرزه اي دربرگيرنده تمام فعاليت هاي شناخت كمبودها و خسارات احتمالي و عواقب آن ها بوده وشامل اقدامات كاهش، حذف و علاج بخشي در حد معقول و در شرايط رويداد زلزله با ريسك قابل توجه يا غيرقابل پذيرش مي گردد.

لذا اهداف اصلي تهيه اين راهنما عبارتند از:

- تعريف و تعيين الزامات كلي ارزيابي آسيب پذيري لرزه اي سامانه آب رساني موجود كه به صورت يكنواخت و هماهنگ در سراسر كشور مورد استفاده قرار گيرد.

- معرفي راه كارهاي بهسازي لرزه اي مؤلفه هاي سامانه آب رساني و مديريت كاهش خطر و شرايط اضطراري و بحراني احتمالي آن ها .

مؤلفه هاي هدف در اين راهنما به دو قسمت اساسي تقسيم مي شوند:

- مؤلفه هاي ايستگاهي شامل ساختمان ها، سازه هاي غير ساختماني، تجهيزات و اجزاي غير سازه اي در مخازن، چاه ها، ايستگاه هاي پمپاژ و تنظيم فشار و تصفيه خانه ها.

- مؤلفه هاي خطي (تونل و خطوط لوله انتقال آب) و شبكه اي (توزيع آب) 

مؤلفه هاي ايستگاهي جز در مواردي معدود، به طور عمده روزميني هستند، در حالي كه سازه هاي خطوط و شبكه ها به طور عمده زيرزميني مدفون و در بعضي موارد روزميني هستند.
سازه هاي ايستگاهي به طور اصولي متأثر از پاسخ شتاب زمين به زلزله هستند، درحالي كه سازه هاي خطي و شبكه اي كه به طور عمده مدفون نيز هستند از پاسخ سرعت زمين به زلزله تأثير پذيري بيشتري دارند.
تجهيزات ايستگاهي نيز، از دو نوع مختلف داخل يا خارج از ساختمان تشكيل شده اند.

سازه هاي ايستگاهي شريان هاي حياتي بر خلاف ساختمان ها كه جرم آن ها به طور نسبتاً مرتبي در طبقات در ارتفاع توزيع گرديده است داراي توزيع مشخصي از جرم نيستند؛ لذا نيروي اينرسي ناشي از زلزله بر آن ها در مركز جرم آن ها تأثير داده مي شود. اين نيرو از ضرب جرم سازه در شتاب اصلاح شده در قالب ضريب لرزه بدست مي آيد.
در مورد بعضي از سازه هاي نگهدارنده و ذخيره اي نظير مخازن، نيروي اينرسي حاصل از اثر زلزله بر جرم محتوي به صورت استاتيكي يا ديناميكي، حسب نوع روش تحليل و مدل رياضي آن در محل مربوطه ملحوظ گرديده و يا توزيع مي شود.

در مورد معدود سازه هايي كه نيمه مدفون هستند، حسب روش تحليل مورد استفاده و مدل رياضي آن (قسمت هاي آزاد، مقيد يا نيمه مقيد) بارگذاري مناسب لرزه اي صورت خواهد پذيرفت.

سازه هاي طويل خطي و شبكه اي، اعم از زيرزميني و روزميني، نسبت به تغيير مكان نسبي تحميل شده حساس هستند. تغيير مكان نسبي وارده تبديل به كرنش و تنش در اين سازه ها مي گردد.

اثر اينرسي در سازه هاي خطي و شبكه اي از روزميني به مدفون كاهش زيادي پيدا مي نمايد زيرا در سازه هاي مدفون رفتار سازه عملاً تحت تأثير رفتار خاك بوده و جرم آن در مقايسه با خاك بسيار ناچيز و قابل اغماض مي باشد.

بارهاي محاسباتي در تجهيزات سامانه هاي آب رساني مي تواند از انواع زير باشد:

- بار مرده ناشي از وزن تجهيز و ملحقات آن

-وزن ناشي از مواد داخلي بعضي تجهيزات

-فشار داخلي محتوي (به ويژه در محفظه ها، مخازن، لوله كشي و خط لوله)

-فشارهاي هيدروستاتيك و هيدروديناميك ناشي از آب

-فشارهاي ناشي از خاك براي مؤلفه هاي مدفون

-بار ناشي از حرارت

-بارهاي جانبي و قائم ناشي از زلزله

-بار باد 

-بار ترافيك

بارهاي ناشي از زلزله روي تجهيزات سامانه هاي آب به طرق زير وارد مي شود:

1- نيروي اينرسي ناشي از جرم تجهيزات كه حركت آنها مقيد در خاك نشده باشد. اين نيرو به طور عمده در سازه هاي هوايي و روزميني ايجاد و محاسبه مي گردد.

2- نيروي ناشي از تغيير مكان خاك بستر كه بر روي سازه هاي مدفون اعمال مي گردد. در اين حالت تغيير مكان خاك در ضريب فنريت بين خاك و سازه ضرب شده و نيروي خود را بر تجهيز اعمال مي نمايد.

3- در بعضي از موارد براي سازه هايي كه در زمين مدفون هستند ولي وضعيت آنها طوري است كه جرم آنها و مواد داخل آنها مي توانند در اثر تكان زمين ايجاد نيروي اينرسي نمايد، هر دو نيروي اينرسي و نيروي ناشي از اثر تغيير شكل خاك بستر بر روي تجهيز بايد در نظر گرفته شود. 

آثار زلزله بر تجهيزات سامانه آب رساني را مي توان به دو اثر زير تقسيم بندي نموده و محاسبات مربوط به بارگذاري لرزه اي ناشي از هر يك را انجام داد:

1- اثر ديناميكي زلزله ناشي از ارتعاشات زمين (انتشار امواج لرزه اي در خاك) كه حاصل آن سه پاسخ زير مي باشد:

شتاب (براي سازه هاي روزميني و ايستگاهي ايجاد نيروي اينرسي مي نمايد).

- سرعت (در سازه هاي مدفون به ويژه خطوط انتقال و توزيع بيش از شتاب تأثير گذار است).

- جابه جايي (براي كليه سازه ها به ويژه خطوط مدفون باعث آسيب جدي مي گردد).

2- اثر استاتيكي يا مخاطرات ژئوتكنيكي كه تغيير مكان هاي ماندگار در زمين ايجاد مي كنند شامل:

روانگرايي (و گسترش جانبي به ويژه در سواحل درياها و رودخانه ها).

زمين لغزه (در مناطق كوهپايه اي كه شيب آنها تند مي باشد).

گسلش (براي سازه هاي ايستگاهي واقع بر محدوده گسل ها و يا خطوط مدفون گذرنده از آنها).

 سامانه هاي فاضلاب، نقش بسيار مهمي در حفظ بهداشت و محيط زيست دارند. زلزله از جمله خطرات طبيعي است كه مي تواند به اين سامانه ها آسيب رسانده و باعث حوادثي چون رها شدن تصادفي مواد شيميايي خطرناك مانند گازهاي كلر دار، انفجار گازهاي قابل انفجار،     فرو رفتن ساختمان ها در اين سازه ها، انفجار موادي كه باعث ناراحتي هاي ميكروبي مي شوند، بازگشت فاضلاب به مناطق مسكوني و تخليه فاضلاب تصفيه نشده شود. در صورت عدم آگاهي از ميزان آسيب پذيري براي تأمين مقاومت و ايمني لازم و عدم انجام بهسازي لرزه اي كافي، عواقب و خسارات ناشي از زلزله افزايش يافته و با عدم توانايي مهار مناسب شرايط اضطراري مي تواند منجر به رويداد فاجعه و بروز شرايط بحراني گردد.

هدف از ارزيابي آسيب پذيري و بهسازي لرزه اي سامانه فاضلاب شهري، آگاهي از ميزان ايمني لرزه اي و سپس كاهش عواقب ناشي از اثر زلزله بر اين سامانه و مؤلفه هاي آن مي باشد. حفظ يكپارچگي و تداوم عملكرد ايمن سامانه فاضلاب شهري از اين طريق باعث حصول اطمينان از عدم خطرپذيري و ريسك غير قابل پذيرش براي جان افراد، دارائي هاي آن ها و محيط زيست مي باشد.
ارزيابي آسيب پذيري و بهسازي لرزه اي دربرگيرنده تمام فعاليت هاي شناخت كمبودها و خسارات احتمالي و عواقب آن ها بوده و شامل اقدامات كاهش، حذف و علاج بخشي آن ها در حد معقول و در شرايط رويداد زلزله با ريسك قابل توجه يا غيرقابل پذيرش مي گردد؛
لذا اهداف اصلي تهيه اين راهنما عبارتند از:
تعريف و تعيين الزامات كلي ارزيابي آسيب پذيري لرزه اي سامانه فاضلاب موجود كه به صورت يكنواخت و هماهنگ در سراسر كشور مورد استفاده قرار گيرد.
معرفي راه كارهاي بهسازي لرزه اي مؤلفه هاي سامانه فاضلاب و مديريت كاهش خطر و شرايط اضطراري و بحراني احتمالي آن ها

روش هاي كاهش عواقب لرزه اي سازه ها و تجهيزات را مي توان به طور كلي به دو دسته تقسيم نمود:

- روش هاي سخت افزاري به صورت بهسازي و اصلاح سازه اي و در نهايت نوسازي

 -روش هاي نرم افزاري به صورت تغيير برنامه بهره برداري، تغيير سطح عملكرد مورد انتظار و افزايش ايمني و كاهش احتمال وقوع حوادث ثانويه

-نوع روش بهسازي لرزه اي بستگي به مد خرابي غالب سازه يا تجهيز دارد.

بنابراين انتخاب روش بهسازي مناسب ارتباط مستقيم به اعتبار نتايج ارزيابي آسيب پذيري دارد. در اين مطالعات بايد مد خرابي و ميزان آسيب در آن به طور كامل مشخص شود. البته بسته به تراز زلزله ، مد خرابي مي تواند متفاوت باشد كه اين مسئله بايد در انتخاب روش بهسازي مد نظر قرار گيرد تا بتوان كليه مدهاي خرابي محتمل را با انجام عمليات بهسازي متناسب با آن كنترل نمود. در بررسي مدهاي خرابي و ارائه روش هاي بهسازي كليه مدهاي آسيب اوليه و ثانويه بايد مد نظر قرار گيرند. مدهاي آسيب ثانويه شامل تغيير شكل هاي دائم زمين، سيلاب، اندر كنش و برخورد سازه ها و فروريختن آوار خرابي ساير مؤلفه ها روي آن ها و موارد ديگر مي باشند. 

ارزيابي لرزه اي در دو مرحله تعريف مي شود:

مرحله اول پيش ارزيابي است كه در آن با بررسي سريع وضعيت شريان حياتي، ضمن تعيين نياز يا عدم نياز به ارزيابي لرزه اي، سطح مطالعات ارزيابي نيز مشخص مي شود.

سپس در مرحله ارزيابي، فعاليت ها به دو صورت ارزيابي اوليه و تفصيلي تعريف مي شود:

ارزيابي اوليه شامل روش هاي كيفي و تجربي و نسبتاً سريع جهت تعيين اجزاي مشخصاً آسيب پذير يا ايمن و تهيه فهرست اجزاي نيازمند به ارزيابي تفصيلي مي باشد. روش هاي ارزيابي اوليه در اين راهنما عمدتاً مبتني بر استفاده از كاربرگ هاي ارزيابي اوليه با امتيازدهي كيفي يا كمي مي باشد.

ارزيابي تفصيلي شامل دو رويكرد تجربي و تحليلي است.

روش هاي تجربي مبتني بر مودهاي خرابي و آمار و سوابق خرابي در زلزله هاي گذشته بوده و روش هاي تحليلي مبتني بر مدل سازي و تحليل محاسباتي و عددي ميباشد. اغلب ازروش هاي تجربي براي ارزيابي لرزه اي شبكه ها با تعداد مؤلفه هاي زياد استفاده مي شود. اين روش هاي تجربي عمدتاً براساس منحني هاي خرابي تجربي و احتمالاتي مؤلفه هاي مختلف در مدهاي مختلف استوار هستند. روش هاي تحليلي نيز دو سطح دارند. سطح اول مشابه روش هاي ساده شده طراحي و عمدتاً به صورت معادل استاتيكي مي باشد. سطح دوم براي مؤلفه ها با شرايط خاص يا رفتار پيچيد هتر لرزه اي بكار رفته و شامل روش هاي ديناميكي و غير خطي مي گردد.

 پيش ارزيابي

بهره بردار يا مسوول شريان حياتي فاضلاب بايد همواره آگاهي و اطمينان كافي از ايمني و عملكرد لرزه اي مناسب تأسيسات خود داشته باشد. در غير اين صورت اعلام نياز به انجام ارزيابي عملكرد تأسيسات فاضلاب ارائه مي شود. سطح و جزئيات مورد نياز در ارزيابي، وابسته به ميزان آگاهي مورد نياز درخواست كننده دارد. پيش از شروع ارزيابي، مرحله پيش ارزيابي با اهداف ذيل صورت مي پذيرد كه مي تواند توسط مهندسين بهره بردار يا مسوول نيز انجام شود:
- شناسايي شدت خطر و ارزيابي آسيب پذيري كلي در برابر آن جهت تعيين ميزان نياز به ارزيابي تفصيلي تر 
- حصول اطمينان از در دسترس بودن منابع و تخصص هاي كافي و مناسب جهت اجراي ارزيابي 
- تعيين سطح مطالعات مناسب بر اساس درخواست و منابع موجود و زمان بندي. 

انواع در خواست ارزيابي
 

درخواست ارزيابي مي تواند داراي يكي از سه رويكرد زير باشد:

- رويكرد فني (عمدتاً با هدف ارتقاي ايمني با انجام عمليات بهسازي) 
- رويكرد مالي (عمدتاً با هدف برنامه ريزي بودجه و يا برآورد خسارات، بازيابي و ريسك سرمايه اي) 
- رويكرد مديريتي (عمدتاً با اهدافي از قبيل برنامه ريزي مديريت بحران، برنامه ريزي اقدامات فوري و اضطراري، برنامه ريزي افزايش ايمني با   روش هاي نرم افزاري يا غير بهسازي و مديريت ريسك)
مؤلفه هايي كه بايد در ارزيابي در نظر گرفته شوند، تا حد زيادي به درخواست و عملكرد هدف بستگي دارند. بر اين اساس، مسوول تأسيسات بايد تصميم بگيرد كه كدام يك از مؤلفه ها مي بايد مورد ارزيابي قرار گيرند. قابليت اطمينان در اين سناريو بر حسب مدت قطع خدمت رساني اندازه گيري مي شود.

 عوامل مؤثر در ارزيابي عملكرد

تفاوت هاي اساسي فاضلاب ثقلي با خطوط لوله آب رساني به شرح زير مي باشد:

-معمولاً در عمق بيشتري از سطح زمين نصب مي شوند. 

- از آنجائي كه اين نوع لوله ها براي تحمل فشار طراحي نمي شوند، لذا مصالح/ بدنه لوله و اتصالات آن ها معمولاً ضعيف تر مي باشد.

- قابليت شناوري در آن ها بيشتر است بدين علت كه فاضلاب تنها قسمتي از داخل لوله ها را فرا گرفته است. اين موضوع منجر به افزايش  آسيب پذيري آن ها در برابر غوطه وري در مناطق با سطح آب زيرزميني بالا خواهد شد. به طور مشابه، دريچه هاي آدم رو نيز در برابر جابه جايي تحت شرايط اضافه بار آسيب پذير مي گردند.

- به طور كلي خطوط لوله فاضلاب در مقايسه با خطوط لوله تحت فشار آب قادر به تحمل خرابي بيشتري بوده و در عين حال قابليت بهره برداري خود را نيز حفظ مي نمايد. در اغلب موارد مي توان از مجاري فاضلاب خسارت ديده نيز بهر ه برداري نمود و قابليت انتقال فاضلاب تا زماني كه لوله دچار انحراف (برشي) و يا جدايي منجر به مسدود شدن جريان نگردد، ادامه خواهد داشت. با فرض يكسان بودن مقدار تراوش فيزيكي، ميزان تخليه در خطوط لوله تحت فشار (مانند خطوط لوله آب رساني) بسيار بيشتر از دبي خروجي موجود در خطوط لوله ثقلي مي باشد. ساير خرابي هاي موجود منجر به افزايش نفوذ مي گردند اما اين نوع شكست ها باعث قطع فوري كاركرد نميشوند.

- بعلاوه، ايستگاه بالابر فاضلاب با ايستگاه تقويت كننده آب متفاوت مي باشد. طراحي ايستگاه بالابر فاضلاب با نصب چاهك فاضلاب عميق (معمولاً با عمق بيش از 4/5 متر و در حالت خاص تا 30 متر) جهت جمع آوري فاضلاب با كمك نيروي ثقلي صورت گرفته است. ايستگاه تقويت كننده آب معمولاً بر روي شيب يا طاق هاي كم عمق واقع مي شوند؛ بنابراين ايستگاه هاي بالابر مي توانند در برابر روان گرايي يا نيروي غوطه وري زياد در مناطق با سطح آب زيرزميني بالا آسيب پذير باشند.